Αν και βασισμένο στο μυθιστόρημα της Α. Μπρουστάιν, «Ο δρόμος που ξανοίγεται
μπροστά», το βιβλίο της Άλκης Ζέη, «Κοντά στις ράγες», αποτελεί ένα ακόμη αγαπημένο
βιβλίο της συγγραφέως που λειτουργεί με τη σειρά του υποδειγματικά σε πολλούς τομείς
τόσο μυθοπλαστικά όσο και αναγνωστικά.
Η 10χρονη Σάσενκα (Αλεξάνδρα) ζει με τους γονείς της σε μια επαρχιακή πόλη της
προεπαναστατικής Ρωσίας. Η Ρωσία είναι ακόμη αυτοκρατορία και διοικείται από τον
Τσάρο ενώ η κοινωνία βρίσκεται σε ιδεολογικό πυρετό από κάθε άποψη. Η Σάσενκα είναι
ένα εύθυμο και ζωηρό κορίτσι, όπως όλα τα παιδιά της ηλικίας της και της κοινωνικής της
τάξης. Μέχρι τότε έκανε μαθήματα κατ’ οίκον, όμως ο μπαμπάς της, ο οποίος είναι γιατρός,
αποφασίζει πως είναι πα καιρός να πάει στο Ινστιτούτο (σχολείο θηλέων) και να
κοινωνικοποιηθεί ευρύτερα. Περνώντας τις εξετάσεις για το Ινστιτούτο ανοίγεται μπροστά
της ένας καινούργιος κόσμος. Γνωρίζει κορίτσια από διαφορετικές οικογένειες, κοινωνική
τάξη και καταγωγή καθώς και ανθρώπους εκτός σχολείου. Η φτωχή και ραχιτική Γιούλια
γίνεται αφορμή για να αντιληφθεί η Σάσενκα πως υπάρχει αδικία στο κόσμο και να αρχίσει
ο πατέρας της να προσφέρει κοινωνικό έργο. Ωστόσο η Σάσενκα θέλει να γίνει
θηριοδαμάστρια μετά από μια επίσκεψη στο τσίρκο. Οι δάσκαλοι της στο σχολείο, που
πρέπει να τους υπακούει και να τους σέβεται συχνά τιμωρούν πολύ αυστηρά και άδικα τις
μαθήτριες αγνοώντας την οικονομική και κοινωνική τους κατάσταση. Συμμαθήτριές της
πέφτουν θύματα εκφοβισμού γιατί είναι φτωχές ή Εβραίες.
Η γνωριμία των κοριτσιών με τον 16χρονο Βαλόντια, ο οποίος είναι φορέας των νέων
σοσιαλιστικών ιδεών, αλλάζει τη ζωή τους. Μαθαίνουν πολλά για την κοινωνικοπολιτική
κατάσταση της αχανούς χώρας τους, ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και έχουν τα ίδια
δικαιώματα. Ο Τσάρος δεν είναι ο αγαθός αυτοκράτορας που πίστευαν ως τότε και κάποιες
φορές οι άνθρωποι πρέπει να βγαίνουν μπροστά και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους
αγωνιζόμενοι έστω και κρυφά. Παράλληλα στο πατρικό σπίτι της Σάσενκα μαζεύονται και
συζητούν τα βράδια άνθρωποι που ονειρεύονται έναν καλύτερο και πιο δίκαιο κόσμο και ο
πατέρας της την προτρέπει να λαμβάνει μέρος. Η «φτερωτή» βιβλιοθήκη με τα βιβλία που
ανταλλάσσουν τα κορίτσια τα βοηθούν να σχηματίσουν μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για την
καταπιεστική κοινωνία όπου ζουν. Τώρα πια η Σάσενκα όταν μεγαλώσει θα γίνει ταραξίας!
Η Άλκη Ζέη παίρνει την μυθοπλαστική υπόθεση μιας χώρας και μιας κοινωνίας που δεν
είναι η δική της ούτε των αναγνωστών, καθώς δεν μας αφορά άμεσα η καθημερινή ζωή
στην προεπαναστατική Ρωσία και δημιουργεί μια ενδιαφέρουσα ιστορία που δεν γνωρίζει
σύνορα και χρονικούς περιορισμούς. Επίκεντρο είναι το παιδί που μεγαλώνει και ωριμάζει
μέσα από τη δική του ματιά και όχι όπως θα ήθελαν οι μεγάλοι να μεγαλώσει.
Ευαισθητοποιεί τους νεαρούς αναγνώστες για τα κοινωνικά προβλήματα και τη συμμετοχή
στα κοινά, κάτι που σε μια εποχή σαν τη δική μας είναι απαραίτητο. Και πάνω απ’ όλα μας
μαθαίνει τι σημαίνει να βλέπεις τον κόσμο με κριτική ματιά και να σχηματίζεις τη δική σου
ανεξάρτητη κρίση και σκέψη.

Κάθε μικρός και μεγάλος αναγνώστης που σέβεται τον εαυτό του έχει πάντα ταξιδέψει σε
ένα μακρινό, εξωτικό τόπο μέσα από ένα αγαπημένο του βιβλίο. Και αν αυτό έχει συμβεί
μέσα από ένα βιβλίο του Ιούλιου Βερν, ε τότε έχει πληρώσει στο ακέραιο το κλασικό
πρότυπο. Ο μεγάλος ταξιδευτής Ιούλιος Βερν, λάτρης και ο ίδιος των μεγάλων ταξιδιών και
των άγνωστων τόπων, χρησιμοποίησε συχνά την μαγική του πένα για να μας ταξιδέψει ως
εκεί χωρίς να φείδεται καθόλου τον κόπο.
Όπως θα περίμενε κανείς διαβάζοντας τα βιβλία του συγγραφέα, θα πίστευε πως ο ίδιος
έχει ταξιδέψει ως τις μακρινές και παράξενες αυτές χώρες, έχει γνωρίσει από κοντά τους
ανθρώπους και τα παράξενα τοπία και έχει γίνει μάρτυρας ασυνήθιστων εθίμων και
πρωτόγνωρων εμπειριών. Ωστόσο η αλήθεια απέχει αρκετά από την εντύπωση αυτή. Ο
συγγραφέας διέθετε ένα σκάφος με το οποίο ταξίδευε κατά μήκος των ακτών της Ευρώπης
αλλά πουθενά μακρύτερα. Οι θεαματικές περιγραφές των βιβλίων του είναι αποτέλεσμα
ατέλειωτων ωρών ακαταπόνητης μελέτης του Βερν σε βιβλιοθήκες όπου μελετούσε από
γεωγραφία, ιστορία και λαογραφία έως φυσικές επιστήμες ενσωματώνοντας τα στοιχεία
αυτά οργανικά στο έργο του.
Είναι αναρίθμητα τα βιβλία του Ιούλιου Βερν που αναφέρονται σε ταξίδια των ηρώων του
ανά τον κόσμο και εντυπωσιάζουν τον αναγνώστη με τις ιστορικές, γεωγραφικές και
λαογραφικές πληροφορίες τους. Το κλασικότερο και δημοφιλέστερο όλων παραμένει
φυσικά «Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες». Ο εκκεντρικός ήρωας πολυεκατομμυριούχος
Φιλέας Φογκ με τον υπηρέτη του, Πασπαρτού, ταξιδεύει ανά τον κόσμο και ως άλλος
Οδυσσέας «πολλῶν δ᾿ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω» για χάρη ενός στοιχήματος.
Πέρα από τη συνολική γοητευτική ατμόσφαιρα του βιβλίου, αξέχαστα παραμένουν οι
περιγραφές των τοπίων της Ινδίας, η διάσωση της Πριγκίπισσας από την τέλεση του
βάρβαρου εθίμου και οι μάχες με τους Ινδιάνους της Αμερικής. Ας πάρουμε μία γεύση:
«Είναι σ’ όλους γνωστό ότι το μεγάλο τρίγωνο της γης με τη βάση του στο βορρά και την
κορυφή του στο νότο που λέγεται Ινδία, έχει έκταση 1.400.000 τετραγωνικά μίλια στα
οποία είναι άνισα κατασπαρμένος ένας πληθυσμός από 180 εκατομμύρια ψυχές. Το
βρετανικό στέμμα εξουσιάζει δεσποτικά το μεγαλύτερο μέρος της απέραντης αυτής χώρας
με τον γενικό κυβερνήτη εγκατεστημένο στην Καλκούτα, κυβερνήτες στο Μαδράς, τη
Βομβάη και τη Βεγγάλη κι έναν υποκυβερνήτη στην Άκρα».
Μία περιπετειώδη περιήγηση στην αχανή ρωσική ενδοχώρα περιλαμβάνει και ο εξίσου
δημοφιλής «Μιχαήλ Στρογκόφ». Ο καταγόμενος από τη Σιβηρία και πιστός αξιωματικός
του Τσάρου, Μιχαήλ Στρογκόφ, για να φέρει σε πέρας μία δύσκολη αποστολή: να
ειδοποιήσει τον αδερφό του Τσάρου που βρίσκεται στην Σιβηρία για την προδοτική δράση
του πρώην αξιωματικού του τσαρικού στρατού, Ιβάν Ογκάρεφ. Ο Μιχαήλ διασχίζει σχεδόν
ολόκληρη τη Σιβηρία για να φτάσει στο Ιρκούτσκ που βρίσκεται ο αδερφός του Τσάρου και
ο Βερν δεν χάνει την ευκαιρία να μας πληροφορήσει για κάθε λεπτομέρεια που θεωρεί
αξιόλογη είτε αυτή αφορά φυτό, ζώο, ποταμό, λαό ή πόλη. Να μερικές γρήγορες πληροφορίες για τα Ουράλια:

«Τα Ουράλια εκτείνονται σ’ απόσταση 3.200 χιλιομέτρων
μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. Η λέξη Ουράλια είναι ταρτάρικη και σημαίνει «Ζώνη». Αρχίζουν
από τη Βόρεια Παγωμένη Θάλασσα και καταλήγουν στις όχθες της Κασπίας».
Στις «Περιπέτειες τριών Ρώσων και τριών Άγγλων» έχουμε την ευκαιρία να περιηγηθούμε,
με την βοήθεια του συγγραφέα, στο εσωτερικό της αφρικανικής ηπείρου. Τρεις Ρώσοι και
τρεις Άγγλοι επιστήμονες αναχωρούν για την Νότια Αφρική με σκοπό να μετρήσουν τον
24ο μεσημβρινό της Γης. Οι αποστολές είναι εξ ορισμού ανταγωνιστικές και αντιμετωπίζουν
η μία την άλλη με καχυποψία και εχθρότητα αφού η καθεμία εργάζεται για τη δόξα του
μονάρχη της. Όταν ξεσπά ο Κριμαϊκός Πόλεμος η ένταση μεταξύ τους αυξάνεται αλλά με τη
λήξη του κυριαρχεί πνεύμα συνεργασίας για χάρη της επιστήμης. Και εδώ ξεχωρίζουν οι
περιγραφές του φυτικού και ζωικού βασιλείου, οι γνώσεις του Βερν για τη μεθοδολογία
των γεωγράφων και η ζωντανή απεικόνιση των αυτοχθόνων φυλών. Ιδού, όμως, πως
δούλευαν οι γεωγράφοι: «…από τις 14 του Απρίλη, με πρώτους και καλύτερους τον Ζορν
και τον Έμερυ, δούλευαν μέρα και νύχτα και, τελικά, κατάφεραν να υπολογίσουν με
εξαιρετική ακρίβεια το πλάτος του νότιου σημείου του τόξου. Ήταν είκοσι εφτά μοίρες.
Μετρώντας, στη συνέχεια, και το γεωγραφικό μήκος του σημείου, σημείωσαν τη θέση
τούτου του νότιου σημείου πάνω σ’ έναν περίφημο χάρτη της νότιας Αφρικής μεγάλης
κλίμακας. Τούτος ο χάρτης σημείωνε με κάθε λεπτομέρεια όλες τις γεωφυσικές
ανακαλύψεις σπουδαίων ερευνητών της νότιας Αφρικής, όπως του Λίβινγκστον, του
Άντερσον, του Μπούρχελ και άλλων. Στον ίδιο αυτό χάρτη θα διαλέγανε και τον
μεσημβρινό, του οποίου θα μετρούσαν ένα τόξο. Φυσικά, όσο μεγαλύτερο τόξο μετρούσαν,
τόσα περισσότερα λάθη κινδύνευαν να κάνουν».
Χρειάζεται, λοιπόν, να πάρουμε πλοία, τρένα και αεροπλάνα για να δούμε τον κόσμο;
Μάλλον όχι!
Ευχαριστούμε, καπετάνιε Βερν!

«Ο βυθός προβάλλεται στον αφρό. Κατά κάποιον δε τρόπο, η επιφάνεια είναι πιο
αξιόπιστη· το εσωτερικό είναι αχανές, απροσπέλαστο». Σ.Δ.

Το Ένα παιδί απ’ τη Θεσσαλονίκη (Εκδόσεις Πατάκη, 2019) εκδόθηκε πρώτη φορά το 1989
από τις Εκδόσεις Κέδρος, είναι μεταγενέστερο του Ντιάλιθ’ ιμ, Χριστάκη (Εκδόσεις Ύψιλον,
1987, και Εκδόσεις Πατάκη, 2018) και του οποίου διαπιστώνω πως αποτελεί τη συνέχεια.

Το βιβλίο αυτό του Σωτήρη Δημητρίου εμπεριέχει δεκαέξι διηγήματα. Μέσα σε αυτά, ένα
πλήθος από ήρωες –όλοι παιδιά ενός κατώτερου Θεού– μάχονται να ζήσουν και να
επιζήσουν. Χρονικά, είναι στο τέλος του ’50 και του ’60. Κάθε διήγημά του είναι κομμάτι
του καθρέπτη μιας κοινωνίας, την οποία συνθέτουν: ένας δωδεκάχρονος Ρομά, που
επιδίδεται στην παιδική πορνεία και όχι μόνο, ενήλικοι άρπαγες, δημοτικοί υπάλληλοι,
οδοκαθαριστές, καθαρίστριες ουρητηρίων και επισκέπτες ουρητηρίων για κάθε
ανακούφιση, συγχωριανοί… μπαίνουν και βγαίνουν μέσα στις ιστορίες του, σαν απόβλητοι
της ζωής τους. Όλοι όμως με όνειρα. Έστω και αν αυτά είναι να γδάρουν το μέσα τους για
να γίνουν κάτι άλλο. Με τα στοιχεία αυτά αποτελούν την εικόνα μιας κοινωνίας σκληρής,
βίαιης, τραχιάς, βάρβαρης. Συγχρόνως, εγκλωβισμένης στις αισθήσεις της και τον θυμό με
την έλλειψη λογικής που επιφέρουν. Οι πρωταγωνιστές, πιο σκληροί και από τα ζώα,
βιώνουν την καθημερινότητα ανίκανοι να διαχειριστούν τον εαυτό τους. Ψυχές και σώματα
κυκλοφορούν στις αράδες, πουλώντας και ξεπουλώντας και τα δύο. Άνδρες με ή χωρίς
μάνα ή με οιδιπόδεια σωματική σχέση μαζί της, δίνουν την εικόνα μιας άρρωστης,
στερημένης κοινωνίας, όπου κυριαρχεί ο εξευτελισμός και η υποτίμηση του ενός προς τον
άλλον και της εξουσιαστικής διάθεσής τους. Ταυτόχρονα, «επίθετα» προς όλους
καθορίζουν τη ζωή τους.

Αλλού, ήρωες χαμένοι και χωμένοι στις αναμνήσεις τους παρακολουθούν τη ζωή από
μακριά και όντες γεμάτοι θυμό χάνουν τα λογικά τους. Μέσα σε αυτούς, η Φωτεινή, 30
χρόνων και ακόμη χωρίς γαμπρό. Μεγαλοκοπέλα. Η Ρίτα –ψυχικά άρρωστη– με έντονο τον
πόθο για σμίξιμο κι ας είναι το ταίρι αταίριαστο, μετατρέπεται σε μεγαλύτερο αγρίμι. Η
παρθένα η Μαρίτσα, ο Τζώρτζης ο οδοκαθαριστής, ο Τζόννης, η Ασπρούλα, ο Νίκος, που
αποσύρεται από την πραγματικότητα με τις ουσίες, γιατί τότε μόνο νιώθει δυνατός. Ενώ ο
Τζώρτζης ζει το όνειρο μιας άλλης στιγμής, που σαν πασάς γέμισε τη ζωή του. Ένιωθε ότι
άξιζε. Ήρωες πιεσμένοι, καταπιεσμένοι, υποταγμένοι και καταπιεστές με το σαράκι του
παράταιρου μέσα τους, έχουν όνειρο τη φυγή. Τη φυγή από αυτό που τους τρώει, αν όχι
ένα ταξίδι, να φύγουν έστω με τον θάνατο. Πόση δυστυχία κουβαλούν!

Το σύνολο αυτών των διηγημάτων παρουσιάζει την τοιχογραφία μιας κοινωνίας, η οποία
ξεδιπλώνεται στις σελίδες χυδαία, βίαιη, θυμωμένη, τρυφερή, ευτελίζει και εξευτελίζεται,
περιδιαβαίνοντας τα Γιάννενα, την Αλβανία του Εμβέρη, τη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα.
Κοινωνίες αδιάκριτες αποτυπώνονται με το βλέμμα στους άλλους, άγριες, σαρκοβόρες.
Κατατρώγουν τους γύρω τους. Ενώ, πίεση εσωτερική ωθεί τους ήρωες άλλα να θέλουν,
άλλα να ζουν και άλλα να κάνουν. Κάθε διήγημα έχει την πληρότητα της αφήγησης κι ο
συγγραφέας με τη ζωντάνια της γραφής του προκαλεί λύπη στον αναγνώστη από την
εξαθλίωση των ηρώων, αν και τα γέλια τους ενίοτε ηχούν.

Οι πρωταγωνιστές, πιο σκληροί και από τα ζώα, βιώνουν την καθημερινότητα ανίκανοι να
διαχειριστούν τον εαυτό τους. Ψυχές και σώματα κυκλοφορούν στις αράδες, πουλώντας
και ξεπουλώντας και τα δύο.

Η γραφή του Σωτήρη Δημητρίου, άκρως ρεαλιστική, κάνει συχνά τον αναγνώστη να νιώθει
έναν πόνο στο στομάχι. Μικρές, κοφτές προτάσεις δίνουν σφρίγος στις περιγραφές,
προσθέτοντας ταυτόχρονα ένταση στα συναισθήματα. Στην προσπάθειά του δε να
αποδώσει το περιβάλλον εντός του οποίου διαδραματίζονται όλα, ο συγγραφέας
διαφοροποιεί τη χρήση της γλώσσας ανάλογα με την κοινωνική θέση των ηρώων, δίνοντας
ταυτόχρονα και την εικόνα της κοινωνίας η οποία τους περιβάλλει. Η εκφορά της είναι
άλλοτε μάγκικη, άλλοτε καθημερινή, με εμβόλιμες εκφράσεις που αποκαλύπτουν την
τοπική προέλευση των ηρώων, και άλλοτε στην καθαρεύουσα σαν στρατιωτικό
ανακοινωθέν, για να ανταποκριθεί στην εκεί στρατιωτική τους παρουσία. Με εξαιρετική
συγγραφική δεινότητα, ο Δημητρίου σαν ζυμάρι πλάθει τη γλώσσα για να δώσει την
ανάλογη φωνή στους πρωταγωνιστές του, χαρίζοντας και την ανάλογη μουσικότητα στα
κείμενά του.

Ταυτόχρονα, στις αφηγήσεις του γίνεται εξαιρετικά ποιητικός, αφήνοντας συχνά μια ρωγμή
να μπει λίγο φως ή ένα κλαδί άνοιξης να μπουμπουκιάσει, να ανθίσει και να ευωδιάσει
μέσα στη σκοτεινιά που κατακλύζει τις αράδες του. Επίσης, η εμφάνιση εμβόλιμης
δημώδους ποίησης στα κείμενά του πολλαπλασιάζει τη μουσικότητα της γραφής του,
καθώς και η αποσπασματική παρουσία στίχων οι οποίοι προηγούνται των διηγημάτων.
Θεωρώ πως εκτός της «απάνθρωπης ανθρωπιάς» –το έχω επαναλάβει αυτό– που
χαρακτηρίζει τα κείμενά του, ένα πρόσθετο στοιχείο που τον ξεχωρίζει είναι η μουσικότητά
τους. Μια μεγάλη γλωσσική αξία στη γραφή του.

Η ευφυΐα των διηγημάτων του αποδεικνύεται όχι μόνο από την παρατηρητικότητά του και
τη δύναμη της γραπτής αναπαράστασης των γεγονότων, αναδεικνύεται και από την τέχνη
με την οποία εμπλέκει τον αναγνώστη με συναισθήματα αγάπης και συμπόνιας για τους
ήρωές του. Τον ποτίζει με αυτά, χωρίς να τον καθοδηγεί. Απλά του δείχνει. Χωρίς τίποτα

περιττό, τα λέει όλα και όλα πονούν. Είναι τέχνη συγγραφική και αγάπη προς τον άνθρωπο.
Για την ερημία και το αγρίμι που κρύβει μέσα του.

sot dimΌλα όσα εμφανίζονται σαν κοινωνικές παθογένειες στις αφηγήσεις του υπάρχουν
και σήμερα. Με όνομα. Λέγονται: bullying, σεξισμός, ρατσισμός, έμφυλη βία, αιμομιξία…
και το βιβλίο αυτό δείχνει τις ρίζες της κοινωνίας όπου ζούμε τώρα. Απλά, κάποιοι στις
μέρες μας τολμούν να κατονομάζουν και να καταγγέλλουν αυτή την επαναλαμβανόμενη
πραγματικότητα της χειρότερης εικόνας της ανθρώπινης φύσης. Το Ένα παιδί απ’ τη
Θεσσαλονίκη του Σωτήρη Δημητρίου είναι ένα έργο γεμάτο αξίες για τη ζωή και αγάπη για
τον άνθρωπο, και ας βλέπουμε μέσα του μόνο το αρνητικό της φωτογραφίας τους.

Σημειωτέον ότι, με την αυτοτέλεια η οποία χαρακτηρίζει κάθε διήγημα στο βιβλίο αυτό, το
«Αμέρικα-Αμέρικα» έγινε ταινία μικρού μήκους το 1999 με τίτλο Αμέρικα, διάρκειας 15’,
εμπνέοντας τον σκηνοθέτη Σάββα Καρύδη.

Ένα παιδί απ’ τη Θεσσαλονίκη
Σωτήρης Δημητρίου
Εκδόσεις Πατάκη
134 σελ.
ISBN 978-960-16-7919-8
Τιμή €13,30

Πηγή: www.diastixo.gr
Κείμενο: Τούλα Ρεπαπή